در باب اهمیت صبر در احادیث معصومین علیهم السلام بسیار سخن رفته است؛ از جمله اینکه:
- در مسیر نیل به خوشبختی ها، صبر بهترین مرکب است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: اَلصَّبْرُ خَیرُ مَرْکَبٍ مَا رَزَقَ اللَّهُ عَبْداً خَیراً لَهُ وَ لَا أَوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ؛1 صبر بهترین مرکب است که خداوند بهتر و فراخ تر از آن به بنده روزی نکرده است.
- نقش کلیدی در کسب پیروزی ها دارد. امام علی علیه السلام فرموده اند: مِفتَاحُ الظَّفَرِ لُزُومُ الصَّبرِ؛2 کلید پیروزی ملازمت و همراهی با صبر است.
- گنجینه ای بهشتی است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: اَلصَّبْرُ کَنْزٌ مِنْ کُنُوزِ الْجَنَّةِ؛3 صبر گنجی از گنجهای بهشت است.
- و موجب ظهور نور و صفا از وجود انسان می باشد. امام صادق علیه السلام بیان می دارند: اَلصَّبْرُ یظْهِرُ مَا فِی بَوَاطِنِ الْعِبَادِ مِنَ النُّورِ وَ الصَّفَاءِ؛4 صبر آنچه در باطن بندگان از نور و روشنی هست، ظاهر می سازد.عوامل صبر و تحمل
1. ایمان به خداوند
از مهم ترین عوامل افزایش آستانه تحمل و تقویت صبوری، ایمان به پروردگار هستی و حاکمیت او بر ذرات عالم است و اینکه او اول و آخر و ظاهر و باطن است و آنچه از پیش آمدهای تلخ و شیرین به بنده می رسد، بی واسطه یا با واسطه همه از او و به اقتضای حکمت او در راستای مصلحت بنده می باشد؛ چنان که در قرآن خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است: (وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَإِنَّکَ بِأَعْینِنَا)؛5 و بر حکمی که پروردگارت مقرر داشته، شکیبا باش؛ چرا که تو زیر نظر مایی.
انسان با چنین باوری، همواره دست توانای خدا را پشت همه جریانهای زندگی می بیند و در برابر رخدادهای ناگوار نه تنها اختیار خود را از دست نمی دهد و میدان را ترک نمی گوید، بلکه غم را به شادی، تنهایی را به اتفاق و اجتماع یکدل، و شکست را به پیروزی تبدیل می نماید. به همین جهت است که امام علی علیه السلام شکیبایی را میوه ایمان می داند: اَلصَّبرُ ثَمَرَهُ الاِیمَانِ 6
2. آگاهی و شناخت نسبت به موضوع
بسیاری از ناهنجاری های رفتاری در لحظات دشوار زندگی، ناشی از جهل و
ناآگاهی نسبت به موضوع و نتیجه سوء تفاهمات به وجود آمده است. از این رو،
یکی از عوامل تقویت صبر و تحمل، سعی و تلاش در راه شناخت موضوع پیش آمده و
آگاهی از واقعه می باشد. قرآن کریم در داستان موسی علیه
السلام و خضر علیه السلام که هفت بار واژه صبر را در آن به کار برده، از
زبان حضرت خضر علیه السلام علت بی صبری موسای کلیم علیه السلام در مسیر
دریافت علم لدنی را عدم آگاهی او به موضوع ذکر نموده است: (قالَ إِنَّکَ لَنْ تَسْتَطیعَ مَعِی صَبْراً * وَ کَیفَ تَصْبِرُ عَلى ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً)؛7 گفت: تو هرگز نمی توانی به همراه من شکیبایی کنی، و چگونه بر چیزی که علم و آگاهی ات بر آن احاطه ندارد، شکیبایی می کنی؟
3.استعانت از عبادت
از دیگر راهکارهای افزایش آستانه تحمل، استعانت از عبادت، خاصه نماز است. بدین جهت، مؤمنان همواره از عبادات در جهت تحمل مشکلات و استقامت در راه حق بهره جویی نموده و به محتوای این آیه، جامه عمل می پوشانند که فرمود: (وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعینَ)؛8 و از صبر و نماز کمک بگیرید و این کار جز برای خاشعان گران است. البته صبر در این آیه بر طبق احادیث، به روزه تفسیر شده 9 که خود نوعی ریاضت شرعیه برای افزایش شکیبایی و بردباری است؛ چنان که از امام صادق علیه السلام روایت شده: إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ النَّازِلَةُ أَوِ الشِّدَّةُ فَلْیصُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقُولُ (وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ)؛10 هنگامی که بلایی آسمانی یا سختی ای بر انسان نازل می شود، باید روزه بگیرد؛ زیرا که خدای عزیز و جلیل می فرماید: "و از صبر (روزه) و نماز کمک بجویید!"
و در روایت دیگری از آن حضرت وارد شده که هر گاه یکی از شما با غمی از غمهای دنیا رو به رو شد، وضو بگیرد و به مسجد رفته، دو رکعت نماز بخواند و در حال نماز دعا کند؛ آیا نشنیده ای که خداوند می فرماید: و از صبر و نماز کمک بگیرید!؛ مَا یمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیا أَنْ یتَوَضَّأَ ثُمَّ یدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیرْکَعَ رَکْعَتَینِ یدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یقُولُ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ.
.4. توکل بر پروردگار
توکل بر پروردگار و تکیه بر قدرت لایزال رحمانی در سختی ها و مشکلات، صبر و تحمل مؤمن را دو چندان می کند؛ چه اینکه مؤمن همواره خود را در کنف حمایت پروردگارش می بیند و با وجود چنین نیروی عظیمی از هیچ مشکلی هراس به دل راه نمی دهد. توکل، خصلت اهل بهشت است که قرآن کریم در وصفشان می فرماید: (الَّذینَ صَبَرُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یتَوَکَّلُونَ)؛ 12 همان کسانی که صبوری نموده و بر پروردگارشان توکل می کنند.
در حدیثی، امیر مؤمنان، علی علیه السلام راه حل مشکلات را توکل معرفی نموده و فرمود: مَن تَوَکَّلَ عَلَى اللهِ ذَلَّت لَهُ الصِّعَابُ وَ تَسَهَّلَت عَلَیهِ الاَسبَابُ؛ 13 کسی که بر خداوند توکل نماید، دشواری ها برای او خوار می شود و سببها برایش آسان می گردد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله توکل را موجب قوت و قدرت انسان دانسته و بیان داشته اند: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یکُونَ أَقْوَى النَّاسِ فَلْیتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ؛ 14 کسی که دوست دارد قوی ترین مردم باشد، باید که بر خداوند توکل نماید.
در این راستا، مؤمنان پیوسته در دعا و مناجات به معبود خویش توکل می
کنند و از او درخواست یاری می نمایند؛ چنان که مجاهدان راه خدا در هنگام
رویارویی با دشمن و مصائب مربوط به آن، دست به دعا برداشته، عرضه می دارند:
«رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَینا صَبْراً وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرینَ»؛ 15 پروردگارا! بر ما شکیبایی فرو ریز و گامهایمان را استوار دار و ما را بر این قوم کافر پیروز گردان!
5. اراده و عزم
اراده، نیرویی است درونی که آدمی را آگاهانه به اعمال هدفمند وامی دارد. انسانهای صاحب اراده، هرگز در برابر سختیها و ناملایمات تسلیم نمی شوند و چون کوهی استوار به نیروی عزم و اراده خویش، می کوشند راه حل مناسبی را برای مشکلات خود بیابند. همچون انبیاء بزرگ الهی که رسول اکرم صلی الله علیه و آله مأمور به پیروی از آنها در این امر شد: (فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ)؛16 پس [ای پیامبر] صبر کن همچنان که پیامبران صاحب عزم صبر کردند.
حضرت لقمان علیه السلام هم به فرزندش سفارش می کند که: (وَ اصْبِرْ عَلى ما أَصابَکَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ)؛31 و بر آسیبی که به تو رسد، صبر کن! بی تردید این [صبوری] از کارهای مهمی است که اراده قوی می خواهد. برخی از مفسران معتقدند که جمله مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ به معنی آن است که صبر و استقامت نیاز به عزم و اراده قاطع و محکم دارد و بدون آن انسان نمی تواند ناگواریها را تحمل نماید.17
